Lịch sử nhân loại không chỉ được ghi dấu bằng những cuộc chiến tranh mà còn bởi những cuộc cách mạng vĩ đại, nơi mà tư tưởng, quần chúng và các phong trào xã hội đồng loạt nổi dậy để phá vỡ trật tự cũ, mở ra thời kỳ mới. Những cuộc cách mạng không chỉ thay đổi chính quyền mà còn để lại ảnh hưởng sâu rộng tới chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa toàn cầu. Trong chương này, chúng ta sẽ tìm hiểu về những cuộc cách mạng lớn nhất trong lịch sử, từ Cách mạng Pháp, Cách mạng Mỹ, đến Cách mạng Công nghiệp và Cách mạng Tháng Mười Nga, tất cả đều bám sát thực tế lịch sử 100%.
1. Cách mạng Mỹ (1775–1783) – Sự khai sinh của một quốc gia mới
Cuộc Cách mạng Mỹ là một trong những dấu mốc quan trọng trong lịch sử hiện đại. Mười ba thuộc địa của Anh ở Bắc Mỹ đã nổi dậy chống lại sự cai trị từ mẫu quốc, với khẩu hiệu nổi bật: “Không có thuế nếu không có đại diện” (No taxation without representation).
Nguyên nhân: Người dân thuộc địa phản đối chính sách thuế nặng nề của Vương quốc Anh mà không có tiếng nói trong Quốc hội Anh. Các đạo luật như Stamp Act (1765), Tea Act (1773) gây phẫn nộ rộng khắp, dẫn tới sự kiện nổi bật như Tiệc trà Boston – khi người dân thuộc địa ném hàng tấn trà xuống biển để phản đối thuế.
Chiến tranh giành độc lập: Năm 1775, chiến tranh nổ ra. George Washington được chọn làm Tổng chỉ huy quân đội Lục địa. Với sự hỗ trợ từ Pháp, đặc biệt là sau chiến thắng ở trận Saratoga (1777), quân Mỹ dần giành ưu thế. Năm 1781, trận Yorktown đánh dấu chiến thắng quyết định, buộc Anh phải đàm phán.
Hệ quả: Năm 1783, Hiệp ước Paris được ký kết, công nhận nền độc lập của Hoa Kỳ – quốc gia dân chủ đầu tiên theo mô hình cộng hòa hiện đại. Sự kiện này truyền cảm hứng cho hàng loạt phong trào cách mạng sau này.
2. Cách mạng Pháp (1789–1799) – Lật đổ chế độ phong kiến
Cách mạng Pháp là một cuộc nổi dậy mang tính triệt để, đánh sập nền quân chủ chuyên chế lâu đời của nước Pháp, khai sinh nên tư tưởng dân chủ, tự do và bình đẳng – trở thành mẫu mực cho nhiều quốc gia khác.
Nguyên nhân: Nước Pháp dưới triều đại Vua Louis XVI lâm vào khủng hoảng tài chính nghiêm trọng, trong khi tầng lớp quý tộc và tăng lữ được ưu đãi, còn tầng lớp thứ ba (người dân, công nhân, nông dân) phải gánh toàn bộ thuế. Sự bất công, kết hợp với tư tưởng khai sáng từ các triết gia như Rousseau, Voltaire, đã thổi bùng ngọn lửa cách mạng.
Diễn biến chính: Ngày 14/7/1789, nhân dân Paris tấn công và phá hủy ngục Bastille, mở đầu cho cuộc cách mạng. Các sự kiện tiếp nối như việc ban hành Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền, xử tử vua Louis XVI (1793), cùng với sự trỗi dậy của phe Jacobins đã khiến nước Pháp rơi vào hỗn loạn chính trị và khủng bố đỏ.
Hậu quả và hệ quả: Dù hỗn loạn, cách mạng Pháp đã chấm dứt chế độ phong kiến và truyền cảm hứng cách mạng trên toàn châu Âu. Cuối cùng, Napoleon Bonaparte lên nắm quyền và mở đầu thời kỳ Đế chế thứ nhất, đồng thời truyền bá tư tưởng cách mạng ra khắp lục địa.
3. Cách mạng Công nghiệp (thế kỷ 18–19) – Thay đổi nền tảng xã hội loài người
Không mang tính chính trị như những cuộc cách mạng trước, Cách mạng Công nghiệp là sự biến chuyển mạnh mẽ về công nghệ, sản xuất và xã hội. Nó bắt đầu tại Anh và nhanh chóng lan rộng khắp châu Âu và Mỹ, đặt nền móng cho thế giới hiện đại.
Cốt lõi: Việc phát minh ra máy hơi nước bởi James Watt, máy dệt cơ khí, cùng với các công nghệ luyện kim, giao thông (đường sắt, tàu thủy), đã biến đổi phương thức sản xuất từ thủ công sang công nghiệp. Các nhà máy mọc lên, đô thị hóa diễn ra nhanh chóng.
Tác động xã hội: Cách mạng Công nghiệp tạo ra tầng lớp công nhân mới, làm thay đổi cấu trúc xã hội. Tuy nhiên, nó cũng đem lại hệ quả tiêu cực như bóc lột lao động, ô nhiễm môi trường, và bất công xã hội – những vấn đề vẫn còn kéo dài đến ngày nay.
Tầm ảnh hưởng: Cách mạng Công nghiệp làm tăng vượt bậc năng suất lao động, giúp châu Âu và Bắc Mỹ vượt xa phần còn lại của thế giới về kinh tế, khoa học và công nghệ – một bước ngoặt không thể đảo ngược trong lịch sử nhân loại.
4. Cách mạng Tháng Mười Nga (1917) – Khai sinh thế giới cộng sản
Là cuộc cách mạng mang tính ý thức hệ rõ rệt, Cách mạng Tháng Mười Nga dẫn đến sự sụp đổ của Đế quốc Nga và thành lập nên nhà nước Xô viết đầu tiên trên thế giới – mở đầu cho một kỷ nguyên mới đầy tranh cãi và ảnh hưởng sâu rộng trong thế kỷ 20.
Nguyên nhân: Nước Nga Sa hoàng lạc hậu, quân chủ chuyên chế, bị kiệt quệ sau Chiến tranh Thế giới thứ nhất, cộng thêm bất mãn xã hội, đã tạo điều kiện cho Đảng Bolshevik dưới sự lãnh đạo của Vladimir Lenin trỗi dậy.
Diễn biến chính: Tháng 2/1917, cách mạng bùng nổ, lật đổ Sa hoàng Nicholas II. Đến tháng 10/1917 (theo lịch Nga), Lenin phát động khởi nghĩa vũ trang, chiếm Cung điện Mùa Đông, lập nên chính quyền Xô Viết.
Tác động toàn cầu: Cuộc cách mạng đã khai sinh Liên Xô – quốc gia xã hội chủ nghĩa đầu tiên, dẫn đến hàng loạt cuộc cách mạng cộng sản tại Trung Quốc, Đông Âu, Việt Nam và nhiều nơi khác. Đồng thời, nó tạo nên sự đối đầu Đông – Tây giữa khối xã hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa suốt thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
Tổng kết chương 26
Từ sự khai sinh của Hoa Kỳ, sự lật đổ chế độ phong kiến ở Pháp, đến sự trỗi dậy của chủ nghĩa cộng sản và cuộc bùng nổ công nghiệp, những cuộc cách mạng trên đã làm thay đổi hoàn toàn bản đồ chính trị, kinh tế và tư tưởng của nhân loại. Dù có những mặt trái và hệ lụy, song không thể phủ nhận rằng chính những cuộc cách mạng này đã tạo tiền đề cho thế giới hiện đại, nơi nhân quyền, tự do và tiến bộ được đặt lên hàng đầu. Chúng là minh chứng cho sức mạnh của quần chúng và khát vọng thay đổi lịch sử.