Cuộc Cách mạng Công nghiệp là một trong những bước ngoặt vĩ đại nhất trong lịch sử loài người. Nó không chỉ thay đổi phương thức sản xuất mà còn tác động sâu sắc đến xã hội, chính trị, kinh tế và môi trường toàn cầu. Chương này sẽ trình bày chi tiết tiến trình của các cuộc cách mạng công nghiệp – từ thế kỷ 18 đến thế kỷ 21 – một cách bám sát thực tế và tài liệu lịch sử 100%, không thêm yếu tố hư cấu.
1. Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ nhất (Khoảng 1760 – 1840)
Xuất phát từ: Vương quốc Anh.
Nguyên nhân:
Nhu cầu tăng sản lượng dệt may, luyện kim. Nguồn vốn từ thương mại và thuộc địa. Cải tiến nông nghiệp giải phóng lao động. Khai thác than đá làm nhiên liệu chính.
Phát minh tiêu biểu:
Máy hơi nước (James Watt – 1769). Máy kéo sợi Jenny (James Hargreaves – 1764). Khung dệt nước (Richard Arkwright – 1769). Đầu máy xe lửa chạy hơi nước (George Stephenson – 1829).
Hệ quả:
Hình thành các khu công nghiệp, đô thị hóa nhanh chóng. Tầng lớp công nhân công nghiệp xuất hiện. Ô nhiễm môi trường và điều kiện lao động khắc nghiệt. Khơi nguồn chủ nghĩa tư bản công nghiệp.
2. Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ hai (Khoảng 1870 – 1914)
Đặc trưng: Tập trung vào điện lực, hóa học, thép và cơ khí chính xác.
Trung tâm lan rộng: Đức, Mỹ, Pháp, Nhật Bản.
Phát minh tiêu biểu:
Bóng đèn điện (Thomas Edison – 1879). Động cơ đốt trong (Nikolaus Otto – 1876). Dây chuyền sản xuất xe hơi (Henry Ford – 1913). Quy trình sản xuất thép Bessemer.
Hệ quả:
Tăng năng suất và quy mô sản xuất. Tăng cường giao thương toàn cầu. Chủ nghĩa đế quốc công nghiệp bành trướng mạnh. Dẫn đến Thế chiến I do cạnh tranh tài nguyên và thuộc địa. 3. Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ ba – Cách mạng số (từ thập niên 1970)
Trọng tâm: Tự động hóa, máy tính, công nghệ thông tin.
Cột mốc:
Ra đời máy tính cá nhân (IBM, Apple). Mạng Internet (ARPANET, sau thành Internet – 1983). Phần mềm văn phòng, hệ điều hành Windows (Microsoft – 1985). Viễn thông và di động phát triển mạnh.
Tác động:
Cách mạng hóa truyền thông, giáo dục, thương mại. Toàn cầu hóa mạnh mẽ. Thay đổi cơ cấu lao động, nhiều nghề thủ công bị thay thế. Hình thành nền kinh tế tri thức và các công ty công nghệ đa quốc gia.
4. Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư (từ đầu thế kỷ 21 – hiện nay)
Đặc trưng: Tích hợp các công nghệ vật lý, số hóa và sinh học.
Công nghệ tiêu biểu:
Trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT). Robot, công nghệ in 3D. Chuỗi khối (Blockchain), tiền mã hóa (Bitcoin...). Công nghệ sinh học, chỉnh sửa gene (CRISPR).
Tác động thực tế:
Tăng cường năng suất nhưng gây lo ngại về thất nghiệp. Dữ liệu cá nhân trở thành tài sản giá trị. Cuộc đua công nghệ giữa các cường quốc như Mỹ, Trung Quốc, EU. Cần điều chỉnh lại luật pháp, đạo đức và hệ thống giáo dục.
5. Tác động xã hội – chính trị – môi trường
Xã hội:
Gia tăng bất bình đẳng giàu – nghèo. Di cư từ nông thôn ra thành thị, hình thành tầng lớp công nhân. Phong trào công đoàn, đấu tranh cho quyền lao động (Marx, Engels...).
Chính trị:
Hệ thống chính trị phải thích ứng: từ chế độ quân chủ sang dân chủ đại nghị. Sự ra đời của chủ nghĩa xã hội, cộng sản và nhiều học thuyết chính trị khác.
Môi trường:
Ô nhiễm không khí, nước, rác thải công nghiệp. Biến đổi khí hậu do phát thải CO₂ từ các hoạt động công nghiệp. Khủng hoảng tài nguyên, mất đa dạng sinh học.
Kết luận chương 28
Cuộc cách mạng công nghiệp không chỉ là thành tựu về công nghệ mà còn là minh chứng cho khả năng vượt giới hạn của con người. Tuy nhiên, đi kèm với tiến bộ là những thách thức chưa từng có. Bài học lớn nhất là: Phát triển công nghệ phải song hành với phát triển con người và đạo đức. Nếu không, chính tiến bộ có thể trở thành mối đe dọa lớn nhất đối với nhân loại.