Cuộc Chiến tranh Thế giới thứ nhất (1914–1918) là một trong những sự kiện tàn khốc nhất trong lịch sử nhân loại. Nó không chỉ để lại hậu quả khủng khiếp về sinh mạng và tài sản mà còn làm thay đổi hoàn toàn bản đồ chính trị châu Âu và tư duy chiến tranh trên toàn thế giới. Chương này bám sát dữ kiện lịch sử 100%, không hư cấu, nhằm tái hiện đầy đủ bối cảnh, nguyên nhân, diễn biến và hệ quả của đại chiến này.
1. Nguyên nhân sâu xa Chủ nghĩa đế quốc: Các cường quốc châu Âu chạy đua chiếm thuộc địa, tạo ra mâu thuẫn lợi ích. Chủ nghĩa dân tộc: Xung đột sắc tộc trong Đế quốc Áo-Hung, đặc biệt tại vùng Balkan. Chạy đua vũ trang: Anh, Đức, Pháp... tăng cường sản xuất vũ khí, đóng tàu chiến. Liên minh quân sự đối đầu: Liên minh Tam Cường: Đức – Áo-Hung – Ý. Hiệp ước ba bên (Entente): Anh – Pháp – Nga.
2. Sự kiện châm ngòi 28 tháng 6 năm 1914: Thái tử Franz Ferdinand của Đế quốc Áo-Hung bị sát hại tại Sarajevo bởi Gavrilo Princip, một phần tử dân tộc chủ nghĩa người Serbia thuộc tổ chức "Bàn tay đen". Áo-Hung tuyên chiến với Serbia ngày 28/7/1914. Nga hỗ trợ Serbia, kéo theo Đức và Pháp tham chiến. Chiến tranh lan rộng ra toàn châu Âu, rồi toàn cầu do hệ thống thuộc địa.
3. Diễn biến chính Mặt trận phía Tây (Pháp – Bỉ) Chiến thuật chiến hào: Chiến tuyến cố định, hai bên giằng co nhiều năm. Trận Verdun (1916): Một trong những trận đánh đẫm máu nhất – hơn 700.000 thương vong. Trận Somme (1916): Quân Anh, Pháp mất hơn 1 triệu người nhưng không giành được nhiều lãnh thổ. Mặt trận phía Đông (Nga – Đức – Áo-Hung) Nga tổ chức nhiều đợt tấn công nhưng tổn thất nặng nề vì kém vũ trang. Cuộc cách mạng Nga (1917) làm Nga rút khỏi chiến tranh, ký Hòa ước Brest-Litovsk với Đức (1918). Chiến tranh trên biển và không Hải chiến Jutland (1916): Đức vs Anh – bất phân thắng bại. Đức dùng tàu ngầm U-boat đánh chìm tàu dân sự, trong đó có RMS Lusitania (1915), khiến Mỹ phẫn nộ. Mỹ tuyên chiến với Đức năm 1917 sau khi phát hiện “Điện tín Zimmermann” đề nghị Mexico tấn công Mỹ. 4. Hậu quả nặng nề
Thương vong: Gần 20 triệu người chết, hơn 21 triệu người bị thương. Phá huỷ nặng nề cơ sở hạ tầng ở châu Âu.
Hệ quả chính trị: Đế quốc Đức, Áo-Hung, Ottoman, Nga sụp đổ. Cách mạng Bolshevik (1917) thành công, thành lập Liên Xô (1922). Tái cấu trúc châu Âu với các nước mới: Tiệp Khắc, Nam Tư, Ba Lan, Phần Lan…
Hiệp ước Versailles (1919):
Đức bị buộc phải nhận trách nhiệm gây chiến. Phải bồi thường chiến phí khổng lồ, giới hạn quân đội, mất thuộc địa. Gieo mầm cho sự phẫn nộ ở Đức, tạo tiền đề cho sự trỗi dậy của chủ nghĩa phát xít. 5. Đổi mới quân sự và khoa học
Lần đầu xuất hiện các công nghệ chiến tranh hiện đại:
Xe tăng (Anh, Pháp). Súng máy tự động, súng phun lửa. Vũ khí hóa học: khí mù tạt, khí clo. Máy bay trinh sát và chiến đấu.
Y học: Kỹ thuật phẫu thuật chiến trường được cải tiến. Gây mê và khử trùng bắt đầu được áp dụng rộng rãi.
6. Ảnh hưởng toàn cầu Các thuộc địa như Ấn Độ, Việt Nam, châu Phi tham chiến cho “mẫu quốc”, gieo mầm phong trào độc lập. Mỹ trở thành siêu cường kinh tế mới sau chiến tranh. Hội Quốc Liên được thành lập (1920), nhưng thiếu sự tham gia của Mỹ nên không hiệu quả.
Kết luận chương 29
Chiến tranh Thế giới thứ nhất không chỉ là một bi kịch nhân loại mà còn là bước ngoặt mở đầu cho một thế kỷ đầy biến động. Nó để lại bài học đắt giá về lòng tham, chủ nghĩa dân tộc cực đoan và sự nguy hiểm của chạy đua vũ trang. Tất cả những điều này dẫn thẳng đến… Chiến tranh Thế giới thứ hai, một cơn ác mộng còn khốc liệt hơn.