Văn minh Lưỡng Hà, hay còn gọi là Sumer, là một trong những nền văn minh cổ đại vĩ đại nhất, phát triển ở khu vực Nam Mesopotamia, ngày nay thuộc Irak. Lưỡng Hà được xem là nơi phát sinh của nền văn minh viết chữ và hệ thống pháp luật, với những thành tựu đặc biệt trong văn hóa, khoa học và chính trị.
1. Vị trí và sự phát triển Lưỡng Hà nằm giữa hai con sông Tigris và Euphrates, tạo thành khu vực màu mỡ, thuận lợi cho nền nông nghiệp. Mặc dù khu vực này phải đối mặt với lũ lụt hàng năm, nhưng nhờ sự phát triển hệ thống thủy lợi và sự sáng tạo trong nông nghiệp, Lưỡng Hà trở thành nơi phát triển mạnh mẽ của các nền văn minh.
2. Các thành phố lớn: Ur, Uruk, Babylon Ur: Là một trong những thành phố quan trọng nhất của Sumer, nổi bật với Ziggurat of Ur, một trong những công trình kiến trúc vĩ đại của thế giới cổ đại. Uruk: Được coi là thành phố đầu tiên của thế giới, nơi phát minh ra chữ viết Sumerian. Babylon: Trở thành một trung tâm văn hóa và chính trị lớn, nổi tiếng với vườn treo Babylon – một trong bảy kỳ quan thế giới cổ đại.
3. Kinh tế và xã hội Nền kinh tế của Lưỡng Hà chủ yếu dựa vào nông nghiệp, đặc biệt là việc trồng lúa mì và lúa mạch, cùng với chăn nuôi gia súc. Ngoài ra, Lưỡng Hà còn phát triển mạnh về thương mại: trao đổi hàng hóa với các nền văn minh khác qua các tuyến đường thương mại nối liền Châu Á, Châu Phi và Châu Âu. Thủ công nghiệp: Lưỡng Hà sản xuất đồ gốm, kim loại, vải vóc và các sản phẩm đá quý.
4. Chữ viết và sự ra đời của văn học Chữ viết chữ hình nêm (cuneiform) là một trong những thành tựu vĩ đại nhất của Lưỡng Hà, ra đời khoảng 3000 TCN tại Uruk. Chữ viết này ban đầu được sử dụng để ghi chép các giao dịch thương mại nhưng dần dần phát triển thành công cụ để ghi chép sử liệu, văn học, khoa học và tôn giáo. Epic of Gilgamesh – một trong những tác phẩm văn học cổ xưa nhất của nhân loại, là ví dụ điển hình cho sự phát triển của văn hóa Lưỡng Hà.
5. Chính trị và tổ chức xã hội Các thành phố- nhà nước: Lưỡng Hà không có một chính phủ trung ương mà được tổ chức theo các thành phố- nhà nước độc lập, mỗi thành phố có vua cai trị, thường được gọi là Ensi hoặc Lugal (vị vua tối cao). Vua Hammurabi (1792–1750 TCN) là người sáng lập triều đại Babilon và nổi tiếng với bộ Hammurabi's Code, một trong những bộ luật cổ xưa và đầy tính nhân văn nhất trong lịch sử nhân loại.
6. Pháp luật và quyền lực Bộ luật Hammurabi là một trong những bộ luật lâu đời nhất, có khoảng 282 điều luật được khắc trên một bia đá lớn. Những điều luật này bao gồm quy định về hình sự, dân sự, và các vấn đề xã hội như tài sản, hôn nhân, lao động. Bộ luật này nổi bật với nguyên tắc "mắt đền mắt, răng đền răng", tức là quy định mức độ trừng phạt tương xứng với hành vi phạm tội. Bên cạnh đó, Hammurabi cũng chú trọng đến quyền lợi của các tầng lớp dưới, bao gồm nông dân, thợ thủ công, và các tầng lớp xã hội thấp hơn.
7. Tôn giáo và tín ngưỡng Tôn giáo của Lưỡng Hà là đa thần giáo, với mỗi thành phố thờ một thần chủ, ví dụ như Enlil (thần gió) của Nippur và Inanna (thần tình yêu và chiến tranh) của Uruk. Ziggurat là các đền thờ cao lớn được xây dựng để thờ các thần, đồng thời cũng là trung tâm hành chính và xã hội của các thành phố.
8. Thành tựu khoa học và công nghệ Toán học: Người Lưỡng Hà phát triển hệ thống số học với cơ sở 60 (hệ thập lục phân) và là người đầu tiên chia một vòng tròn thành 360 độ. Thiên văn học: Họ có những bảng sao và nghiên cứu về chuyển động của các thiên thể, đặc biệt là sao Mộc, sao Kim và Mặt Trời. Lịch: Người Lưỡng Hà sáng tạo ra hệ thống lịch mặt trăng, xác định các chu kỳ của mặt trăng và mặt trời.
9. Nguyên nhân suy tàn Cuộc xâm lăng của các dân tộc du mục từ vùng Zagros (khu vực ngày nay là Iran) đã đẩy các thành phố Lưỡng Hà vào tình trạng hỗn loạn. Khí hậu khô hạn và các vấn đề về quản lý tài nguyên nước cũng góp phần vào sự suy thoái dần dần của nền văn minh này. Mặc dù Babylon và các vương quốc khác có lúc hồi phục, nhưng nền văn minh Lưỡng Hà dần bị thay thế bởi các nền văn minh khác, đặc biệt là Đế chế Ba Tư và Hy Lạp.
10. Di sản của Lưỡng Hà Chữ viết cuneiform: Làm nền tảng cho việc phát triển chữ viết của các nền văn minh khác trong khu vực. Bộ luật Hammurabi: Là hình mẫu cho nhiều hệ thống pháp luật sau này. Khoa học và toán học: Những phát minh này ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển của khoa học và công nghệ trong các thế kỷ sau. Văn hóa văn học: Những câu chuyện sử thi và thần thoại của Lưỡng Hà, đặc biệt là Epic of Gilgamesh, tiếp tục truyền cảm hứng cho nền văn hóa thế giới.
Tổng kết chương 17
Văn minh Lưỡng Hà, với những thành tựu nổi bật trong chính trị, khoa học và tôn giáo, đã đóng góp to lớn cho sự phát triển của nhân loại. Sự ra đời của chữ viết, hệ thống pháp luật, cùng những phát minh về toán học và thiên văn học, là những di sản vĩ đại mà nền văn minh này để lại cho thế giới.